WAT IS BURGERSCHAP?
Deze pagina gaat over burgerschap en de
verschillende vormen en invullingen daarvan. Wilt u meer informatie over
burgerschapsonderwijs? Klik dan hier.
BURGERSCHAP, HET CONTAINERBEGRIP
Burgerschap. Je hoort het te pas en te onpas voorbijkomen en heeft een prominente plaats in het publieke en politieke debat. Maar er worden verschillende soorten burgerschap mee bedoeld en de meningen over wat (goed) burgerschap inhoudelijk is lopen sterk uiteen en zijn bovendien aan politieke idealen onderhevig. Burgerschap is een containerbegrip geworden.
Er wordt van alles onder burgerschap verstaan en van burgerschap verwacht. Helaas blijven concrete invulling en aanpak als het gaat om burgerschap vaak achter op het belang dat eraan gehecht wordt. Laten we daarom om te beginnen duidelijkheid scheppen over wat voor soort burgerschap we bedoelen.
Volgens het woordenboek is burgerschap een juridische band van een individu met een staat, waaraan bepaalde rechten en plichten verbonden zijn. Die definitie is zeer zakelijk en dekt slechts een deel van de lading. Die juridische band is wat ons op papier tot gelijken maakt. Gelijke burgers hebben dezelfde rechten en plichten. (Staats)burgerschap geeft ons het recht om allemaal op hetzelfde aanspraak te maken, maar ook de plicht om daaraan bij te dragen. We zien tussen al die gelijke burgers voor de wet in de praktijk wel ongelijkheid, maar dat verandert niks aan de rechten zelf. De plichten daarentegen zijn minder eenduidig. Want hoe en in hoeverre voldoe je aan je plicht? Daarin zie je veel verschillen. Sommige mensen doen wat moet, zoals het betalen van belastingen. Anderen zetten zich eindeloos in voor de samenleving. Maar dat maakt je formeel niet meer of minder burger. ‘Burgerder’ en ‘burgerst’ bestaan niet. Niemand kan elkaar in dit juridisch burgerschap overtreffen.
RECHTEN EN PLICHTEN
DE TWEEDE VORM VAN BURGERSCHAP
De Onderwijsraad maakt in het advies ‘Onderwijs en Burgerschap' (2003) onderscheid tussen twee vormen van burgerschap.
1. Een vorm van ‘mogen en moeten’; die slaat op de politiek-juridische relatie tussen overheid en burger.
Kennis over deze politiek-juridische vorm van burgerschap (bijvoorbeeld over de democratische rechtsstaat) draagt bij aan de tweede vorm van burgerschap.
2. Een tweede vorm van burgerschap op het niveau van ‘bereidheid (willen) en vermogen (kunnen)’.
Deze tweede vorm van burgerschap gaat onder andere over termen als ‘ingeburgerd zijn’, ‘participeren’ en ‘je burgerplicht’. Volgens de onderwijsraad is de definitie van burgerschap in deze vorm:
‘De bereidheid (willen) en het vermogen (kunnen) deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren.’
Het is die tweede invulling van burgerschap die kneedbaar is, gevormd en bijgeschaafd kan worden.
Als er iets gevormd of bijgeschaafd moet worden zijn alle ogen al snel gericht op het onderwijs. School is namelijk de plek waar je de meeste van je gelijken leert kennen als kind.
BURGERSCHAP BINNEN EN BUITEN DE SCHOOL
De Onderwijsraad maakt verder een onderscheid op verschillende niveaus van burgerschap:
-
Microniveau: burgerschap binnen de schoolgemeenschap.
-
Mesoniveau: plaatselijk/maatschappelijk burgerschap. Bijvoorbeeld activiteiten binnen de gemeente.
-
Macroniveau: politiek en staatsburgerschap en de kennis en vaardigheden om daar in de toekomst aan bij te dragen.
Naar aanleiding van dit advies is burgerschapsvorming sinds 2006 een wettelijke plicht voor onderwijsinstellingen. Hoe zij daar vorm aan willen geven en de nadruk die zij daarop leggen is afhankelijk van de eigen visie van de school over burgerschap. Voor het primair- en voortgezet onderwijs is de wet op dit punt per augustus 2021 aangescherpt.
Op de pagina over burgerschapsonderwijs is meer te vinden over wettelijke eisen en de invulling van de burgerschapsopdracht aan scholen.
Ook buiten het onderwijs wordt veel belang gehecht aan burgerschap. Denk bijvoorbeeld aan burgerparticipatie (burgerzin), gebruik maken van stemrecht, tegengaan van polarisatie of radicalisering in de samenleving. Om die reden kiezen steeds meer gemeenten, ministeries, waterschappen en andere (overheids)organisaties ervoor om aan de slag te gaan met burgerschap. Vaak zijn leerlingen en studenten de doelgroep die zij voor ogen hebben. Doormiddel van (gast)lessen, werkvormen, serious games of werkbezoeken dragen deze programma’s vooral bij aan kennisontwikkeling rondom aan burgerschap gerelateerde thema’s. Dit zijn mooie voorbeelden van hoe instanties uit de wereld van het burgerschap van ‘mogen en moeten’ bijdragen aan het burgerschap van ‘bereidheid en vermogen’. Het is daarbij wel belangrijk dat dit soort programma’s met zorg en door een professional worden ontwikkeld om o.a. leerplezier en de pedagogische veiligheid te waarborgen.
Nieuwsgierig naar wat ik voor uw organisatie kan betekenen rondom burgerschapsdoelstellingen? Neem een kijkje bij DIENSTEN of neem contact op.