BURGERSCHAPSONDERWIJS
Deze pagina gaat over burgerschapsonderwijs. Wilt u informatie over burgerschap in het algemeen? Klik dan hier.
DE BURGERSCHAPSOPDRACHT IN HET ONDERWIJS
Sinds 2006 geldt voor onderwijsinstellingen een wettelijke opdracht om te werken aan burgerschapsvorming. De eisen aan deze opdracht waren ruim opgesteld en de manier waarop scholen burgerschapsonderwijs benaderen is heel divers. Er hangt veel af van de burgerschapsvisie van de school. De plaats van burgerschap binnen de school komt daarin terug bij bepaalde vakken, maar ook het pedagogisch klimaat van de school draagt als het goed is bij aan burgerschapsvorming. In juni 2021 is het wetsvoorstel aangenomen dat de burgerschapsopdracht voor scholen in het funderend onderwijs aanscherpt en verduidelijkt. Scholen moeten hiermee aan de slag, maar er zijn nog steeds geen specifieke (kern)doelen en urennorm voor burgerschap. Scholen hebben hierin nog steeds veel vrijheid.
Het doel van burgerschapsonderwijs is dat leerlingen en studenten worden voorbereid op hun plaats in de maatschappij als volwaardige deelnemers die bereid en in staat zijn te participeren. Daarvoor moeten ze basiskennis aangeleerd krijgen, vaardigheden en houding ontwikkelen en moeten zij de ruimte krijgen om hun eigen identiteit en die van anderen te verkennen.
Er is in Nederland geen doorlopende leerlijn burgerschap. Het traject curriculum.nu moest daar verandering in brengen voor het PO en onderbouw VO. De voorstellen die daar uit voortkwamen worden nu meegenomen in de vernieuwing van de examenprogramma's. Bijvoorbeeld bij maatschappijleer.
Hieronder kunt u meer lezen over burgerschap op het PO, VO en mbo. Benieuwd naar wat ik voor uw school of organisatie kan betekenen op het gebied van burgerschapsonderwijs? Kijk bij DIENSTEN of neem contact op.
Burgerschap heeft in het primair onderwijs een plek bij kerndoelen binnen leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld. Een aantal voorbeelden:
- Kerndoel 36: de leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger.
- Kerndoel 37: de leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
- Kerndoel 38: de leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.
Op veel basisscholen is er een leerkracht benoemd tot 'burgerschapscoördinator'. Zij zoeken concrete activiteiten om naast de kerndoelen nog meer aandacht aan burgerschap te besteden. Vaak betekent dit een museum- of theaterbezoek of projectweek. Steeds meer organisaties ontwikkelen programma's en werkvormen die aansluiten bij burgerschapsdoelen.
PO
VO
PO
VO
mbo
Burgerschap op het VO is meer dan alleen het vak maatschappijleer, al is maatschappijleer wel de meest in het oog springende 'werkplaats' voor burgerschap. Ook de schoolvakken mens en maatschappij, geschiedenis, economie, aardrijkskunde, filosofie en andere vakken hebben inhouden en doelen passend bij burgerschap. Afhankelijk van de burgerschapsvisie van de school wordt er ook buiten vakken aandacht aan burgerschap besteed. Toch wordt burgerschap vaak in een adem met maatschappijleer genoemd in het VO. Op veel scholen is de vaksectie maatschappijleer verantwoordelijk voor het burgerschapsonderwijs. Momenteel worden de examenprogramma's van maatschappijleer geactualiseerd.
Internationaal vergelijkend (ICCS) blijven Nederlandse leerlingen achter op leeftijdsgenoten uit vergelijkbare west-Europese landen op het gebied van burgerschap. Het ontbreken van een burgerschapsvak in de onderbouw lijkt een verklaring. De deelnemende leerlingen aan ICCS hebben nog geen maatschappijleer gehad. De meeste Nederlandse leerlingen komen pas vanaf hun vijftiende in aanraking met burgerschapsinhouden.
MBO
MEER OVER HET BEGRIP
HET 'VAK' BURGERSCHAP
Burgerschap zien we in het mbo op veel scholen als vak terug in het rooster, vaak in combinatie met 'Loopbaan'. Samen ook wel LB of BUCO (burgerschapscompetenties) genoemd. Het wordt soms ook bij verschillende vakken binnen de opleiding ondergebracht. Behoorlijk wat studenten hebben het vak niet wekelijks op het rooster, maar in plaats daarvan heeft de school gekozen voor een projectdag of -week waar ze aandacht aan burgerschap besteden. Sommige scholen vullen het in met enkele (gast)lessen of excursies over politiek of gezond eten.
De diversiteit tussen en binnen onderwijsinstellingen is heel groot. Niet iedere mbo-student hoeft tijdens diens studie te voldoen aan dezelfde eisen om aan de inspanningsverplichting voor burgerschap te voldoen.
WETTELIJKE EISEN ZIJN RUIM
Het mbo-onderwijs werkt vanuit de zogenoemde kwalificatiestructuur. Er wordt gewerkt met een apart kwalificatiedossier per opleiding. Zo’n dossier bestaat uit een basisdeel en profieldelen. Het basisdeel bevat o.a. de vakken Nederlands, Rekenen, LOB (Loopbaanoriëntatie en -begeleiding) en Burgerschap. Burgerschap is, samengevat, een onderdeel van het generieke deel van de kwalificatiestructuur. In de afbeelding onderaan deze pagina ziet u een schematische weergave.
In de WEB (Wet educatie en beroepsonderwijs) vinden we het EKB (Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen). Hierin staan de kwalificatie-eisen voor burgerschap. Er staan daarin vier dimensies van Burgerschap, ook wel burgerschapscompetenties genoemd: de politiek-juridische dimensie, de economische dimensie, de sociaal-maatschappelijke dimensie en de dimensie Vitaal Burgerschap. Deze dimensies staan op hoofdlijnen beschreven in het brondocument Leren, Loopbaan en Burgerschap in 2007 en herzien in 2012 Voor studenten vanaf 1 augustus 2016 geldt naast de vier dimensies/burgerschapscompetenties nog een eis. De WEB is aangescherpt en bevat nu ook een clausule over ‘Kritische denkvaardigheden’.
Voor burgerschapsonderwijs in het mbo geldt een inspanningsverplichting en geen resultaatverplichting. De onderwijsinstelling mag zelf een niveau van inspanning vaststellen in de OER (Onderwijs- en examenregeling) die bepaalt of de student aan de inspanningsverplichting heeft voldaan. De examencommissie beoordeelt op basis van de OER.
Op 1 juli 2022 heeft het ministerie maatregelen aangekondigd die het burgerschapsonderwijs op het mbo moeten versterken.
MBO BURGERSCHAP IN DE DAGELIJKSE LESPRAKTIJK
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat docenten de vrijheid binnen de burgerschapsopdracht kunnen waarderen, maar dat zij ook moeite hebben om hun lessen erop in te richten. Er zijn geen eindtermen voor burgerschap. Veel onderwijsinstellingen hebben het niveau van de inspanningsverplichting in het OER niet gespecificeerd.
Het blijkt vooral voor docenten zonder inhoudelijke kennis en didactische achtergrond rondom burgerschap een uitdaging om leerlijnen en leerdoelen op te stellen. De kwaliteit van het burgerschapsonderwijs in de lespraktijk is daardoor wisselend en studenten weten vaak niet wanneer ze burgerschapscompetenties wel of niet behaald hebben.
Deze en meer bevindingen komen o.a. uit mijn afstudeeronderzoek naar leerdoelen bij burgerschapsonderwijs in het mbo (2017).
AAN DE SLAG MET BURGERSCHAP IN HET MBO!
Burgerschapsonderwijs kan en moet een flinke kwaliteitsslag maken op het mbo. Omdat de inspanningsverplichting per onderwijsinstelling in de OER is opgenomen, ligt de bal bij hen. Ik geef hierover graag advies, denk mee over leerlijnen, leerdoelen en lesinhouden.
Kijk bij DIENSTEN wat ik voor u kan betekenen of neem contact met mij op!
MEER LEZEN...
Curriculum.nu: leergebied Burgerschap
NVLM, de vakvereniging voor docenten maatschappijleer en burgerschap
